آشنایی با هنر زرتشتی دوزی

 

همه چیز درباره زرتشتی دوزی: انواع دوخت، طرح و تاریخچه

 

همه چیز درباره زرتشتی دوزی

زرتشتی دوزی یا گبر دوزی، نوعی سوزن دوزی می‌باشد که بانوان زرتشتی این رو دوزی را ابداع کرده اند و تا کنون تنها در میان زرتشتیان به چشم خورده است. هنرمندان فعال در این عرصه ، پارچه ها را با استفاده از این رو دوزی مزین میکنند که این هنر دستی طرح های ویژه و زیبایی را دارا است.

تاریخچه هنر زرتشتی دوزی

از آثار باستان‌ شناسی و نقش های طاق‌بستان متوجه می‌شویم که در دوره ساسانیان، زرتشتیان به بافت‌های ظریف علاقه به خصوصی داشته اند‌. و این موضوع بر صنعت بافندگی اقوام دیگر، از اروپا تا چین و ژاپن، تاثیر گذار بوده است. همچنین مردم عادی نیز علاقه به پارچه‌های ریزبافت را پایدار حفظ کردند و مهارت در سوزن‌دوزی را توسعه داده‌اند به صورتی‌ که در گذشته مهارت دختران در سوزن‌دوزی بخشی از جهیزیه ایشان به شمار می‌رفت.اگر چه این هنر در زمان ساسانیان و قبل از ورود اسلام به ایران ، در میان آمده است و در ایام قدیم در شهر یزد بسیار پر طرفدار بوده ، اما بی توجهی نسبت به این هنر تاریخی ، سبب رو به انقراض رفتن آن شده و امروزه بانوان زرتشتی کمتری از این سوزن دوزی حمایت می‌کنند.

 

از آنجا که در گذشته اکثر زرتشتیان در شهر یزد سکونت داشتند این هنر در یزد از پیشرفت بیشتری برخوردار بوده است.اما اکنون این صنعت در استان تهران هم به چشم می‌خورد.

 

زرتشتی دوزی بر روی پارچه و لباس های مختلفی دوخته می شود

 

کاربرد زرتشتی دوزی

این رو دوزی مانند سوزن دوزی های دیگر بر روی پارچه طراحی میشود. به خصوص در قسمت های متنوع لباس بانوان چون:

لچک و مکنا که همان روسری بانوان زرتشتی است . بخش پیراهن و شوال که شلوار بانوان زرتشتی می‌باشد و همچنین کلاه های دامادی . البته تنها استفاده این سوزن دوزی در لباس نیست بلکه این روزها به دلیل علاقه مندی اکثریت به هنرهای سنتی از این نوع رو دوزی ها در تزئین مانتو های رسمی و کلاسیک، کیف های دستی و شال استفاده می شود. که با درک زیبایی و مفهوم صنعت دست بانوان وسایلی مانند پارچه های مبلمان، رومیزی و پرده را هم با آن آراسته می‌کنند.

 

● سوزن دوزی در لچک

لچک کلاهک زنان قوم زرتشت است.  روسری ای سه گوش می‌باشد که از پارچه های زری ، مخمل و ابریشم تشکیل می‌شود و آن را با آستر می‌دوزند. همچنین دوگوشه این لچک که در پشت سرقرار میگیرد را با قیطان به هم پیوند می‌دهند و زرتشتی دوزی را بر قسمت هایی که جلوه ی بهتری دارند می‌دوزند. در گذشته زنان زرتشتی لچک بر سر میگذاشتند و روی آن شال مکنا می‌انداختند که بر روی آن رودوزی های چشم گیری انجام می‌گرفته است.

 

● سوزن دوزی در مکنا

مکنا از پارچه های رنگین تهیه می شود. طول این لباس حدودا ۵/۳ و عرض آن به ۱متر می‌رسد. کاربرد مکنا این است که روی لچک استفاده شود و زرتشتی دوزی در قسمت های متنوع آن استفاده می‌شود.

 

● سوزن دوزی در شلوار بانوان زرتشتی

 ساق های این شلوار از تکه های باریک و الوانی تشکیل می شود که به یکدیگر دوخته می‌شوند. این شلوار ها بسیار گشاد و بلند هستند به طوری که تا مچ پا کشیده میشوند و در کمر و مچ پا به وسیله بندی جمع می‌شوند و بر روی این شلوار ها گبردوزی انجام می گیرد.

 

● سوزن دوزی در پیراهن بانوان زرتشتی

برای تهیه این پیراهن ها که به نام های پیراهن تیر و سیخ معروف هستند از پارچه های خوشرنگ که قد آن ها تا زانو یا کمی زیر زانو می‌باشند استفاده می‌کنند و قسمتی از این پیراهن را به صورت عمودی از زیر سینه تا پایین با تکه هایی که به صورت ترک و رنگارنگ است ترکیب می کنند و زرتشتی دوزی بر روی این ترک ها انجام می شود.

 

نقوش و طرح های زرتشتی دوزی

زرتشتی دوزی نقش و طرح های منحصر به فردی دارد  که هر کدام دارای درون‌مایه‌ی به خصوصی در باورهای زرتشتیان می‌باشد. زرتشتیان این نگاره‌ها را روی لباس نوعروسان می‌دوختند تا باورهایی مانند باروری، حاصلخیزی، زندگی جاوید و… را به نمایش بگذارند. اما در این صنعت از طرح های ذهنی ای که مطابق با سلیقه افراد هستند هم استفاده می‌شود.

طرح و نگاره هایی که در زرتشتی دوزی دارای کاربرد ویژه ای هستند و بیشتر بر روی پارچه های مورد استفاده این صنعت به چشم میخورند عبارتند از:

 

● طرح هایی از گیاهان

 

طرح گیاهان در زرتشتی دوزی

 

طرح درخت زندگی، نقش درخت سرو، نماد درخت سرو خمیده و همچنین نمایی از گل میخک.