صنایع دستی چیست؟

 صنایع دستی عنوانی است که به برخی از دست‌ساخته‌های انسانی، با داشتن معیارهایی خاص، اطلاق می‌شود. بشر پس از یکجانشینی شروع به ساخت ابزار و وسایلی برای استفاده روزمره خود کرد که آن آثار را می‌توان اولین نمونه‌های صنایع دستی دانست. با گذشت زمان و شکل‌گیری شهرها و گسترش فعالیت‌های اجتماعی، دست‌ساخته‌های انسان تنوع و کاربردهای بیشتری پیدا کرد. در این میان اختراع چرخ سفالگری هم تحولی شگرف ایجاد کرد. خاک از نخستین موادی بود که انسان‌ها برای ساخت لوازم مورد نیاز خود از آن بهره بردند.

تا سال‌ها این دست‌ساخته تنها جنبه کاربردی برای امور روزمره را داشت. در میانه انقلاب صنعتی اوضاع تغییر کرد. سرعت سرسام‌آور رشد صنایع و نابودی سنت‌ها بسیاری را نگران کرد و باعث افزایش توجه به این صنعت-هنر شد.

امروزه صنایع دستی به آثاری گفته می‌شود که با دست یا دست و ابزار برای استفاده روزمره یا صرفا به عنوان وسایلی تزیینی استفاده می‌شود. مواد اولیه تولید صنایع دستی معمولا به صورت خام و از طبیعت گرفته می‌شود. به همین دلیل آثار تولید هر شهر و کشور، نشان از طبیعت پیرامونی آن دارد. از طرفی این آثار بار فرهنگی و تاریخی دارند. معمولا تصاویر و نقوشی که بر روی آنها نقش می‌بنند از فرهنگ و تاریخ هر منطقه نشات می‌گیرد.

از دیگر ویژگی‌های صنایع دستی این است که تعداد آثار تولیدی توسط استادکاران و شاگران آنها محدود است. معمولا هر اثر منحصر به فرد است و شباهتی کامل به دیگری ندارد. از طرفی آموزش در این حوزه، هرچند در مواردی مدرن شده و به دانشگاه‌ها راه پیدا کرده اما همچنان فعالیتی سنتی تلقی می‌شود. به همین دلیل آموزش آن سینه به سینه، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.

۱۰ ژوئن از سوی سازمان جهانی یونسکو به عنوان روز صنایع دستی نامگذاری شده است.

ویژگی های صنایع دستی

با توجه به تعریف فوق و سایر تعاریفی که برای صنایع دستی ارائه شد، اکنون باید بدانیم یک محصول چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد که بتوانیم آن را صنایع دستی بنامیم و یک صنایع دستی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد:

انجام بخشی از تولید توسط دست و ابزار دستی، حضور موثر انسان در فعالیت تولیدی و اماکن شخصی سازی و سفارشی‌ سازی آن در هر محصول، عدم تشابه با محصولات دیگر یا دست کم نادر بودن تشابهات، عدم نیاز به سرمایه‌گذاری ثابت زیاد در فرآیند تولید محصول، دارا بودن ارزش افزوده بالاتر نسبت به سایر محصولات، قابلیت ایجاد و توسعه در محیطی اعم از شهر و روستا و چادر عشایر، قابلیت انتقال تجارب و رموز تولید سینه به سینه و استادی و شاگردی

صنایع دستی ایرانی

ایران به واسطه تاریخ کهن، سابقه‌ای بسیار در تولید صنایع دستی دارد. از طرفی داشتن اقلیم‌های متفاوت باعث شده تا صنایع دستی این کشور از تنوع بالایی برخوردار باشد. فرش دستباف ایران یکی از مشهورترین آثار این حوزه است. این اثر در شهرهای مختلف و بر اساس نقش و طرح‌هایی متفاوت بافته می‌شود. این تفاوت در دیگر تولیدات مانند گلیم، پارچه، صنایع چوبی و فلزی دیده می‌شود. گلیم، جاجیم، تولید ظروف مسی و نقره، سفالگری، معرق و میناکاری، خراطی، ملیله و سوزن‌دوزی، قلمکاری، خاتم‌کاری، تولید محصولات مختلفی از چرم و ساخت زیورآلات با طلا و نقره از مهم‌ترین و مطرح‌ترین صنایع دستی ایرانی است.

در یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) بیش از ۶۰۰ نوع از صنایع دستی کشورهای مختلف ثبت شده است. در این میان ۴۵۰ صنعت دستی متعلق به ایران است. از این تعداد ۲۸۷ نوع از صنایع دستی ایرانی از تولیدات استان اصفهان است. به همین دلیل در آذر سال ۱۳۹۴، شهر اصفهان به عنوان شهر بین‌المللی خلاق در حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی از سوی یونسکو انتخاب شد. این اتفاق تلاشی است برای حفظ هنرهایی که سال‌هاست تولید می‌شوند و راهی برای حفظ و بقای آنها.

تعداد هنرها و صنایع ‌دستی منسوخ و فراموش شده ایرانی در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است. بسیاری از مسؤلان و کارشناسان تلاش‌هایی را آغاز کرده‌اند. تا با آموزش نیروهای جوان و بازاریابی برای محصولات تولید شده، مانع از بین رفتن این دست صنایع بومی شوند.