صنایع دستی و آثار چوبی تزیینی کرمان
هنر معرق روی چوب، از رشته های پر پیشینه صنایع چوب در کرمان است
● هنر خوشنویسی
سابقه هنر خوشنویسی به عنوان یکی از هنر های سنتی و دینی کرمان تا حدود قرنهای پنجم و ششم هجری باز می گردد. بصورت کتیبه آثاری از این دوران را در کرمان مشاهده می کنیم از جمله کتیبه های بنای خواجه اتابک و مسجد ملک که به خط ثلث و کوفی است. البته کرمان در تاریخ هنر خوشنویسی، هرگز از مراکز مهم این هنر قلمداد نشده است اما هنرمندان بزرگی چون : اسداله کرمانی ( قرن نهم هجری قمری )، عبداله بیانی ( قرن دهم )، شیخ ثانی کرمانی (قرن دهم )، محمد مؤمن کرمانی (قرن دهم)، میرزا حسن کرمانی (قرن یازدهم) به جامعه معرفی کرده است که تعدادی از آنها ، از مؤثرترین شخصیتها در تاریخ خوشنویسی قلمداد شده اند.
به عنوان مثال میرزا حسن کرمانی از شخصیتهایی است که در تکامل خط شکسته نقش بسیار مهمی داشته و احتمالاً درویش عبدالمجید طالقانی هم از او تأثیر گرفته است. در یکصد و پنجاه سال اخیر هم با توجه به اینکه در شیراز، تهران، اصفهان و تبریز خوشنویسی رواج کامل داشته و خوشنویسان بزرگی تربیت شده اند در کرمان چندان خوشنویس بزرگی که بتوان او را هم شأن شخصیتهای بزرگ خوشنویسی برشمرد تربیت نشده است.
در پنجاه سال گذشته می توان از خوشنویسانی چون: مشاق، رشیدی، وکیل زاده، خضرائی و ... نام برد. از سالهای ۱۳۵۵ خوشنویسی در ارتباط با انجمن خوشنویسان ایران با حضور جمال الدین مؤدب دوران جدیدی را شروع کرد. ایشان در رواج این هنر در کرمان بسیار تأثیر داشت و هم اکنون مدیریت کانون هنر کرمان را بر عهده دارد.
● آثار چوبی تزئینی
تولید صنایع چوبی در کرمان به دلیل کمبود چوب ، همیشه در حد رفع نیازهای منطقه بوده است. هر چند که احتمالاً در گذشته های دور کرمان یکی از مراکز تولید چوب بوده ( در کتیبه های داریوش آمده است که برای ساختن بناها چوب مورد نیاز را از جنگلهای کرمان تأمین کرده اند .)
تزئینات چوبی تفننی در دوران قبل ساخته نشده اند، بلکه فقط در حد ساخت ظروف چوبی و وسایل بازی مانند تخته، شطرنج، در ، پنجره و ... .در هر حال آنچه امروز به عنوان صنایع چوبی تزئینی در کرمان وجود دارد ، به قرار ذیل است :
▪ منبت
منبت کاری، هنری مشتمل بر برجسته کاری چوب به وسیله ابزار و مغارهای خاص بر اساس نقشه ای دقیق است.
تبحر هنرمندان کرمان عمدتاً در ساخت اسکلت مبلهای قالی و منبت کاری آنهاست.ساخت مبل قالی در کرمان بسیار متداول بوده و خراطی و منبت کاری روی اسکلت این مبلها از هنرهای سنتی و خاص هنرمندان کرمانی است.
▪ معرق
هنر معرق روی چوب، از رشته های پر پیشینه صنایع چوب است که خاستگاهش هند می باشد و از آن کشور به ایران راه یافته، و توسط هنرمندان و صنعتگران ایرانی تکمیل شده و گسترش پیدا کرده است. این هنر که درابتدای ورود به ایران تلفیق چوب و فلز بود ، به کمک ذوق و اندیشه معرق سازان ایرانی، تغییر سیما داد.
هنرمند ایرانی به جای یک نوع چوب، به استفاده از چوب به رنگهای مختلف پرداخت و هم اینک استفاده از حدود هفتاد نوع چوب نظیر: رز، زیتون، شمشاد، نارنج، فوفل، عناب، گردو، اقاقیا، ممرز، کیکوم و ... نزد معرق سازان مرسوم است.افزون بر این، صنعتگران بنا به ضرورت و ذوقشان گاهی از استخوان شتر، صدف، مس، نقره، عاج و حتی طلا برای تکمیل فرآورده هایشان استفاده می کنند.
یکپارچگی طرحها و تولیدات معرق تا حدی است که اگر کسی با چگونگی ساخت آن آشنایی نداشته باشد، به سختی می تواند بپذیرد که آنچه در پیش رو دارد، حاصل ترکیب قطعات چوب با یکدیگر است. در حال حاضر این هنر علاوه بر ساخت تابلوهای دیوارکوب ، برای تزئین رویه میز،پشتی صندلی، رحل قرآن، جعبه های قاشق و چنگال، سرویسهای چوبی و درهای مقابر ائمه اطهار، منازل مسکونی و ... نیز استفاده شده و می شود.
▪ گره چینی
گره چینی از هنرهای دیرینه در صنایع چوبی است که در آن از کنار هم قرار دادن تکه های کوچک چوب، نقوش گره های سنتی و هندسی نمایان می شود.
آقایان محمد حسین عمید، ماشااله خدادادپور، و فرزندشان عبدالرضا خدادادپور و محمدرضا عبدالعلی زاده از هنرمندان این رشته در کرمان هستند.
ساخت درها و قطعات گره چینی بناهای ذیل، از جمله نمونه کارهای استاد عمید می باشد:
بقعه شاه نعمت الله ولی، باغ شاهزاده در ماهان، ارگ بم، مسجد جامع کرمان، مسجد امام کرمان،گنبد جبلیه، بازار وکیل، حمام گنجعلیخان، و مسجد جامع بندر لنگه.
ـ از آثار آقای خدادادپور به موارد ذیل میتوان اشاره کرد:
۱)در ورودی مسجدالرضا،
۲) مسجد امام و مسجد جامع در کرمان،
۳) ضریح امامزاده جوپارو امامزاده عباسعلی.
● سازسازی
سازندگان ساز در کشور ما واقعاً مظلوم واقع شده اند در صورتی که بخش مهمی از هنر نوازندگان خوب و چیره دست، در ساز خوبی نهفته است که دستهای هنرمند سازندهٔ ساز آن را آفریده، و همانطور که نوازندهٔ هنرمند و شورآفرین به جماعت مشتاق و علاقمند معرفی می شود، باید سازندگان چیره دست و توانای ساز نیز از شهرت و ناموری بهره مند گردند.« محمد حسین نوحی » (متولد ۱۲۸۰ ه.ش. و متوفی به سال ۱۳۷۸ ه.ش. ) در تولید آثار چوبی بسیار ماهر بود و در ساخت ساز از جمله تار، سنتور و ویلن تبحر داشت و تاری که وی می ساخت در تمام ایران شهرت داشت.
مرحوم « احمد فغان » نیز از دیگر هنرمندان سازنده ساز کرمان بوده است.
استاد « حسین مسعود » از بهترین سازندگان ساز در کرمان می باشند که درنوازندگی انواع سازها تبحر دارند، کتاب « گام به گام با هنر ساز سازی موسیقی ایران » که درحال چاپ است مشتمل بر تجربیات ۶۰ سالهٔ وی در هنر ساز سازی است.
ایشان ۱۴ عدد از بهترین سازهای ساخت دست خود و تجهیزات ساخت ساز را به میراث فرهنگی کرمان اهداء نموده که در « باغ موزهٔ هرندی » در موزه ای به نام استاد نگهداری می شوند.
Comments
Post a Comment