صنایع دستی چیست؟

 صنایع دستی یا  ( Handicrafts) به آن دسته از ساخته‌های دست انسان گفته می‌شود، که دارای ویژگی‌ها و شرایط خاصی هستند و اساساً جنبه‌هایی هنری دارند.

زندگی انسان از بدو آفرینش با هنر و صنایع دستی درآمیخته بود و با رشد و تکامل انسان هنر نیز به تعالی رسید. هنرهای سنتی که ریشه در زندگی و معیشت انسان دارند بر اصولی استوارند که این اصول سینه به سینه از انسان نخستین تا انسان معاصر انتقال یافته است. این هنر در زمره هنرهای تجسمی قرار می‌گیرد و هنر صناعی است. به دلیل نوآوری و ظرافتی که در هریک از شاخه های فرم، طرح و نقش وجود دارد به آن  لقب هنر اطلاق می شود، هنری که با روح و پیشینه فرهنگی هر قوم و ملتی عجین است. بنابراین صنایع دستی تعاریف گوناگونی دارد. شاید ساده ترین تعریف برای صنایع دستی چنین باشد:

«هر شیء که توسط دست ساخته شده باشد می تواند جزء تولیدات دستی محسوب شود، اما این تعریف پیش از آن که واضح و گویا باشد تاریک و مبهم است. آنچه که این تعریف را شک بر انگیز کرده ، چیزی است که علاوه بر وجهه کاربردی شیء که در اشیاء صنایع دستی وجود دارد یک جور تزئینات، نوعی زیبایی، نهایتاً آن چیزی را که بتوان وجه زیبایی شناسی شیء (Aesthetic) نامید.

از همان روزی که بشر نخستین یکجانشینی را آموخت، شروع به ساخت ابزار و وسایلی همچون، داس و تیشه و کوزه‌های سفالی و وسایل کشت و زرع برای استفاده روزمره خود کرد که آن آثار را می‌توان اولین نمونه‌های صنایع دستی اطلاق کرد. با گذشت زمان و ایجاد شهرها و توسعه فعالیت انسانها در جوامع، دست‌ساخته‌های انسان تنوع و کاربردهای بیشتری پیدا کرد. یکی از مهمترین مواد اولیه بشر برای ساخت صنایع دستی، خاک بود و در این میان اختراع چرخ سفالگری توانست تحولاتی جدی در مسیر توسعه دست ساخته‌های بشر ایجاد کند. در ادامه به بررسی اجمالی تاریخچه صنایع دستی در جهان می پردازیم.

 

تاریخچه صنایع دستی

 

صنایع دستی در دوره پارینه سنگی

نخستین صنایع دستی ساخته آدمی مربوط به دوره «پارینه سنگی» بوده که قدمتی بیش از 15 هزار سال پیش از میلاد مسیح دارد. دوره چهارم زمین شناسی، که به زمان حاضر می پیوندد و شاهد یخبندانهای بزرگ بوده، «پلئیستوسن» خوانده شده است. در این دوران دراز با گذشت هر چند هزار سال سرمای کره زمین متناوباً شدت می یافته و یخهای قطبی تا شمال و مرکز اروپا و آمریکا پایین می آمده است. بخش آخری این دوره، که از حدود 40 هزار تا 10 هزار سال قبل از میلاد دوام یافت و بشر پیش از تاریخ را در دامان خود آماده زندگی دسته جمعی و سپس ده نشینی ساخت، «پارینه سنگی» نام گرفته است. زیرا از آن دوره، ابزارها و سلاح‌های ابتدایی با سنگهایی ناصاف یا تکه پرانی شده، که معلوم است نخستین مصنوع دست آدمی بوده برجا مانده است. از همان مردمان، نقاشیها و کنده کاری هایی بر دیواره و سقف غارهایی که ظاهراً اقامتگاه یا پرستشگاه‌هایشان بوده کشف شده است. پایه اقتصادی آن اقوام بر شکار و صید ماهی و گردآوری ریشه و میوه گیاهان مبتنی بوده و عموماً دوره گرد بوده‌اند.

نقاشی بر سقف و دیوار غار و نیز گاهی کنده کاری روی سنگ، با دوده ذغال یا سوخته استخوان مخلوط به پیه جانوران و یا گِل اُخرا و خاک سرخ، با نقوشی ساده و انتزاعی جزو نخستین دست ساخته‌های هنری بشر بوده است. قدمت هنر نقاشی و کنده کاری بر بدنه غار به بیش از 20 هزار سال پیش از میلاد و کنده کاری روی استخوان چندی پس از آن تخمین زده شده است که عمدتاً مشتمل بر شکل های انتزاعی از هیکل‌های آدمیان در حال شکار جانوران با پیکان یا رقص دسته جمعی مردان و زنان و یا گله های چهارپایانی چون گاو وحشی و بز کوهی و گوزن بوده است. در حدود 12 هزار سال قبل از میلاد مهارت آدمیان در بازنمایی تصویر و دقت در مشاهده، پیشرفت بسیاری کرد و واقعگرایی در امر هنرهای تجسمی و صنایع دستی شکل گرفت که نمونه های بارز آن شکلهای شبیه سازی شده و برجسته نما و رنگین، گاو وحشی و گوزن بر سطح صخره های عار آلتامیرا در شمال اسپانیا، و نیز آثار مکشوف در فون دوگوم فرانسه است. غیر از اینها از دوره پارینه سنگی تمثال و پیکره زن در مفهوم رمزی مادر و زاینده، و صنمک‌ها یا رب النوع‌های کوچک اندام از جمله ونوس ویلندورف کشف شده در حاشیه رود دانوب، با قدمت تقریبی 15 هزار سال قبل از میلاد و نیز کنده کاری و نقاشی در غرب دریای خزر  ناحیه لرستان و غار سلاکو در فرانسه بر جا مانده است.